۸ رسم عاشورایی جاودان دیار قومس/ وقتی عزاداری سفیر معرفت می‌شود

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: عزاداری محرم و حب اهل بیت (ع) برای مردم استان سمنان که خادم الرضا (ع) هستند و سالانه خاک پای زائران امام هشتم را توتیای چشم می‌کنند، جایگاه والایی دارد به خصوص در روستاها مراسم ویژه ماه محرم از تعزیه خوانی، نخل گردانی، چهار پایه خوانی، سنگ زنی، مکن ای صبح طلوع و ده‌ها رسم دیرین دیگر، این آئین‌ها به خوبی برگزار می‌شود.

گاهی اما رسوم عاشورایی به مثابه سفیر معرفت و فرهنگ یک منطقه عمل می‌کنند و نامشان به یک برند معنوی در کشور بدل می‌شود مانند یا عباس شاهرودی‌ها که سال‌های سال از همدان و اراک، بجنورد و گرگان، مستند سازانی را به سمت خود می‌کشاند تا خیل عظیم جمعیت را یکجا ببینند.

رسومی که معرفی نشدند

گاهی یک رسم کاری می‌کند که صد مدیر و جلسه نتوانند؛ رسومی به بلندای تاریخ و فرهنگ استان سمنان و مردی که دلداده اهل بیت (ع) و آل الله هستند اما آنطور که حجت‌الاسلام عباس عبدالهی مدیرکل تبلیغات اسلامی در گفتگو با خبرنگار مهر، می‌گوید استان سمنان دارای ظرفیت‌های عظیم معنوی و فرهنگی است اما متأسفانه این داشته‌ها در سطح ملی اصلاً شناسانده نشده‌اند و لذا کارهای فراوانی می‌توان در این حوزه صورت داد حتی بعضاً شاهد هستیم که یک مستند ده دقیقه‌ای نیز از سیمای ملی درباره مراسم و شخصیت‌های ملی و مذهبی این استان پخش نشده است.

تلاش‌ها برای شناساندن مراسم مذهبی و آئین‌های محرم به ثبت هشت اثر انجامیده است اما باید توجه داشت که تنها ثبت آثار معنوی و سپس رها کردنشان، موضوعی نیست که بتواند استان سمنان را در عرصه ملی و بین‌المللی بشناساند و باید در کنار این برند سازی، گام‌های اساسی‌تر دیگری نیز برداشت.

آئین‌های ویژه ماه محرم در استان سمنان که ثبت ملی شدند هشت مورد را شامل می‌شود که بدون ترتیب خاصی شامل مواردی مانند نخل گردانی مهدی شهر، یا عباس شاهرود، شاطری خوانی، سنگ زنی، زانو زنی و چلا چلا و وا زینبا هستند. هر چند مراسم دیگری مانند حسن حسین میامی، عزاداری کلای دامغان و آئین زنجیر زنی روستای جزن شهرستان دامغان و نخل شاهرود و تعزیه بنی اسد، دسته عرب‌ها و… نیز در زمره مراسم یگانه‌ای در استان هستند، که جایشان در این فهرست خالی است.

نخل گردانی تکیه جهادیه سمنان

اوج سوگواری عزاداران حسینی در سمنان برگزاری آئین ویژه نخل گردانی تکیه جهادیه است، آئین نخل گردانی تکیه جهادیه سمنان با سابقه‌ای بیش از ۱۰۰ سال با شور و نوای خاصی همزمان با تاسوعای حسینی برگزار می‌شود. در این مراسم نخل‌هایی از محله‌های نزدیک در تکیه به هم می‌پیوندند و با فریاد یا حسین و یا ابوالفضل دور تکیه گردانیده می‌شوند.

تفاوت این مراسم با نخل‌هایی مانند مهدی شهر و میامی و شاهرود در این است که در سمنان نخل‌های کوچکی برای هر محله درست می‌شود و یک جا گرد هم می آیند اما در شهرهای دیگر معمولاً یک نخل بزرگ‌تر دارد که با حضور تمام هیئت‌های مذهبی در یک روز آن هم یازدهم محرم برداشته می‌شود.

حضور مردم عزادار در این مراسم شکوه و زیبایی خاصی را به نمایش می‌گذارد و سال‌ها، عکاسان و فیلم برداران و مستند سازان بسیاری را نیز به سمنان می‌کشاند همچنین در سمنان مراسم بسیار زیبای عزاداری در صحرا نیز برگزار می‌شود اما تا ثبت ملی آن فاصله هنوز بسیار است.

آئین نخل گردانی مهدی شهر

مراسم نخل گردانی مهدی شهر همزمان با روز ششم محرم، در حسینیه اعظم برگزار می‌شود و تفاوتش با دیگر شهرهای استان یکی در روز نخل گردانی و دومی در گویش سنگسری است که با مرثیه سرایی همراه می‌شود. گویشی که خود گواه چند گویشی بودن استان سمنان و جزیره لهجه‌ها است. اینجا استانی است که دو روستای ابرسج و میغان با پنج کیلومتر فاصله از مسیر کوه با یکدیگر، دو گونه مختلف گویش را صحبت می‌کنند به شکلی که یکی به کتولی نزدیک است و دیگری به طبری و هر کدام هم دستورالعمل بیانی مختلفی دارد. این موضوع در شهمیرزاد، مهد دلیران و عشایر نیز وجود دارد.

نخل گردانی با گویش مهدی شهری زمانی آغاز می‌شود که نخل به مثابه نمادی از تابوت شهید دشت کربلا، با پارچه‌های سبز رنگ پوشانده و در روز نهم محرم همزمان با روز تاسوعا، پس از گرداندن در شهر به بالای کوهی موسوم به کوه تاسوعا برده می‌شود. مردم مهدی شهر در بالای این کوه به عزاداری می‌پردازند و پس از غروب آفتاب به پایین کوه آمده، پارچه‌های سبز نخل را با پارچه‌های سیاه تعویض کرده و به اصطلاح نخل را برای روز عاشورا سیاه پوش می‌کنند. این مراسم در استان سمنان و حتی کشور، با این شمایل، یگانه است.

آئین شاطری

مدیرکل میراث فرهنگی استان سمنان در گفتگو با خبرنگار مهر، با بیان اینکه در روزهای نهم و دهم محرم، مردان روستای جزن دامغان با پوشیدن لباس شاطری (لباس مخصوص نانوایان) از ساعت شش صبح در آئینی شروع به فراخوانی سایرین به یاری به حضرت امام حسین (ع) می‌کنند، می‌گوید: این آئین تا ظهر ادامه دارد و پس از آن مراسم تعزیه برگزار می‌شود و مردم سوگوار در رثای سید الشهدا (ع) به عزاداری می‌پردازند.

امیر کرم زاده درباره مراسم سنتی یا عباس یا عباس شاهرود نیز، تاکید کرد: در روز پنجم محرم در شاهرود، مردم آئین یا عباس یا عباس را به یاد جانفشانی‌های سردار دشت کربلا حضرت ابوالفضل العباس (ع) برگزار می‌کنند این مراسم به این دلیل یا عباس نامگذاری شده که نوحه‌ای ویژه در آن خوانده و بعد از هر مصراع مردم عزادار یک صدا یا عباس یا عباس را فریاد می‌زنند و با شور خاصی با یک دست کمربند نفر سمت چپ خود را گرفته و با دست دیگر سینه می‌زنند. این سینه زنی با کوبیدن پا بر زمین نیز همراه است و جلوه‌ای زیبا دارد.

وی درباره آئین زانو زدن نیز تاکید کرد: رسم زانو زدن در روستای لاسجرد در هیچیک از دیگر استان‌های کشور وجود ندارد. نوحه خوانی مراسم زنجیرزنی زانو، با لهجه لاسجردی است و اوج غم و اندوه واقعه عاشورا را به زبان محلی بیان می‌کند.

عزاداری مردم مجن، جزن و دامغان

مرتضی نظری رئیس میراث فرهنگی شهرستان شاهرود درباره چلا چلا می‌گوید: مردم مجن شاهرود هم با مراسمی که به زبان محلی چل چلا می‌گویند، در شب سوم محرم همزمان با غروب آفتاب در تکیه بزرگ شهر جمع می‌شوند و پس از آب و جارو و مفروش کردن تکیه چهل پایه چراغ را آماده می‌کنند و دور تکیه می‌گذارند. سپس بزرگ تکیه که به وی بابای تکیه می‌گویند با حضور مردم و خدام تکیه نوحه سرایی را آغاز می‌کند. دعای فرج، صد صلوات، زیارت عاشورا و سایر ادعیه سفارش شده در این مراسم تا طلوع خورشید قرائت می‌شود، چلاچلا در اصطلاح محلی (چل چلا) نیز گفته می‌شود.

آئین سنگ زنی در سمنان نیز دیدنی است در روستای اعلا عزاداران با در دست داشتن دو تکه چوب صیقل داده دایره‌ای شکل به اندازه کف دست با قطر تقریبی هفت سانتیمتر، همراه با آهنگ نوحه و در دو شیوه تک ضرب و سه ضرب، در عزای سالار شهیدان به سنگ زنی و عزاداری می‌پردازند و همچنین در عاشورا در کهن آباد با برگزاری مراسم ویژه سنگ زنی شور و حال خاصی می‌گیرد، این مراسم قدمتی ۸۰۰ ساله دارد.

مراسم وا زینب

درباره آئین وا زینب نیز مطالب بسیار شنیدنی وجود دارد برخلاف سایر شهرها، روز ۱۱ محرم در دامغان جزو تعطیلات است زیرا در این روز همه مردم این شهر در مراسم یازدهم محرم شرکت می‌کنند. در این مراسم دسته‌های عزاداری و سینه زن از روستاها و تکایای شهرستان دامغان از حسینیه حضرت ابوالفضل تا آرامگاه بکیر بن اعین را می‌پیمایند و مراسم سوگواری پر شوری را برگزار می‌کنند، این عزاداری که به وا زینب (س) موسوم است تا ظهر ادامه دارد.

مردم امیدوار هستند که این مراسم تنها به ثبت ملی ختم نشود بلکه بتوان دنبال توسعه و معرفی آن نیز بود موضوعی که در تعامل با رسانه‌ها و هنرمندان و همچنین برنامه ریزی در حوزه میراث فرهنگی می‌تواند محقق شود.