متون قرآنی و روایی به صراحت بر جامعیت دین تاکید کرده است

به گزارش خبرنگار مهر، محمد سفرکرده در یادداشتی اختصاصی که در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده است به بیان وظایف جامعه اسلامی از نگاه قرآن و حدیث پرداخته است که در ادامه با هم می‌خوانیم:

همزمان با آغاز شکل‌گیری جمهوری اسلامی، ناظران و اندیشمندان بین‌المللی با رویکرد و تعریف جدیدی از دین مواجه شدند. رویکردی که سالیان سال در کشورهای غربی به فراموشی سپرده شده بود.

امام خمینی کسی بود که نشان داد دین علاوه بر عرصه فردی، در قلمروهای اجتماعی و مسائل مهم بشریت نیز حرف‌های اساسی دارد. به دست گرفتن رهبری یک نهضت اجتماعی و سیاسی توسط یک عالم دینی حادثه‌ای بود که کمتر اندیشمندی در جهان، انتظار وقوع آن را داشت. با انقلاب اسلامی، تلاش‌هایی که سیاستمداران و استعمارگران غربی برای محدود کردن دین اسلام در کشورهای مسلمان انجام داده بودند با چالش جدی رو به رو شد. از همین رو این تلاش‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی دو چندان گردید.

قدرت‌های سیاسی نویسندگان و اهالی فکر را مأمور کردند تا همت خود را در راه نظریه‌پردازی پیرامونِ انحصارِ احکام و دستورات اسلام در عملِ فردی به کار بسته و آن را به عنوان یک مسئله فکری در جوامع اسلامی رواج دهند. دشمنان ایران و اسلام در تلاش هستند با محدود جلوه دادن قلمرو دین و زیر سوال بردن جامعیت آن، پای دین را از عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و… جدا کنند تا به راحتی بتوانند آموزه‌ها و رویکردهای الحادی و غیرالهی خود را در سراسر جهان گسترش دهند.

بر خلاف آنچه این سیاستمداران در سر دارند، متون قرآنی و روایی به صراحت بر جامعیت دین تاکید کرده و به تعبیر مقام معظم رهبری حق جامعیت خود را اداء کرده‌اند. ما در ادامه به پاره‌ای از آیات و روایت پیرامون این مسئله اشاره می‌کنیم:

تبیین هدف بعثت انبیا در قرآن

یکی از موضوعات مهمی که قرآن به آن اشاره می‌کند، هدف بعثت پیامبران است. آیات قرآن به روشنی و صراحت حاکی از این مطلب است که انبیا الهی تنها برای سامان بخشیدن به جنبه‌های فردی و اخروی بشر برانگیخته نشدند بلکه نیازها و خواسته‌های اجتماعی و دنیایی انسان‌ها نیز مورد نظر پیامبران بوده است.

قرآن در این باره می‌فرماید:
«لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمیزانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ …؛[۱] به یقین ما فرستادگان خود را با دلایلی روشن (از منطق و معجزه) فرستادیم و با آنها کتاب (آسمانی) و وسیله سنجش (معانی و شناسایی حق از باطل و وزن اشیا خارجی) فرو فرستادیم تا مردم (در زندگی دنیا) به قسط و عدل برخیزند.»

این تعبیر قرآن نشان می‌دهد که دین خداوند تنها محدود به جنبه‌های فردی و عقاید قلبی انسان نمی‌شود؛ بلکه پیامبران در صحنه اجتماعی بشر حضور جدی دارند و هر آنچه که در راه برقراری جامعه‌ای عادلانه نیاز باشد در تعالیم انبیا الهی آمده است.

قرآن تبیین‌کننده تمام نیازهای بشریت

از جمله مفاهیم و موضوعاتی که در آیات مختلف قرآنی بیان شده، جامعیت و شمولیت قرآن نسبت به تمام نیازهای مادی و معنوی بشر است. در آیه ۸۹ سوره نحل می‌خوانیم:
«…وَ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ‏ء …؛[۲]…و ما این کتاب را بر تو نازل کردیم که بیانگر همه چیز است…»

بدون شک قرآن دایرة المعارف بزرگی نیست که در آن ریز و درشت تمام مسائل بیان شده باشد؛ اما همه آنچه که بشریت برای تکامل فرد و جامعه در تمام جنبه‌های مادی و معنوی به آن نیاز دارد، در قرآن بیان شده است .[۳]

نظیر همین بیان در سوره انعام نیز تکرار شده است. در آن جا خداوند می‌فرماید:

«ما کانَ حَدیثاً یُفْتَری‏ وَ لکِنْ تَصْدیقَ الَّذی بَیْنَ یَدَیْهِ وَ تَفْصیلَ کُلِّ شَیْ‏ءٍ وَ هُدیً وَ رَحْمَةً لِقَوْمٍ یُؤْمِنُون ‏؛[۴] (این قرآن) سخنی نیست که بتوان به دروغ بافت و لکن تصدیق‏‌کننده چیزی است (از کتاب‏‌های آسمانی) که پیشاپیش اوست و تفصیل‏‌دهنده هر چیزی است و هدایت و رحمتی است برای مردمی که ایمان دارند.»

بیان تمام نیازهای انسان در اسلام

نیازهای انسان به دو دسته نیازهای فردی و اجتماعی تقسیم می‌شود. انسان هم در سلوک فردی خود و هم در سلوک اجتماعی نیازمند قوانین و دستورات دقیق و جامع است.
از آنجا که دین اسلام آخرین و کامل‌ترین دین الهی است، تمام احتیاجات و نیازهای انسان چه آن‌ها که جنبه فردی دارد و چه آن‌ها که جنبه اجتماعی دارد، در قرآن بیان شده است.

امام باقر (علیه‌السلام) در این باره می‌فرمایند:
«إِنَّ اللَّهَ- تَبَارَکَ وَ تَعَالی‏- لَمْ یَدَعْ شَیْئاً تَحْتَاجُ إِلَیْهِ الْأُمَّةُ إِلَّا أَنْزَلَهُ فِی کِتَابِه‏ وَ بَیَّنَهُ لِرَسُولِه ‏؛[۵] همانا خداوند تبارک و تعالی هیچ نیازی از نیازهای امت را رها نکرده مگر آن که در کتابش فرستاده و پیامبرش آن را تبیین کرده است.»

تبیین موارد اختلافی در قرآن

انسان‌ها در امور فردی و عبادی خود کمتر دچار اختلاف می‌شوند اما در مسائل اجتماعی و سیاسی اختلاف و نزاع بین اندیشه‌ها و نظرات اتفاق می‌افتد. امام صادق (ع) در حدیثی نورانی به این مطلب اشاره کرده و بیان می‌کنند که هیچ امر اختلافی و قابل نزاعی وجود ندارد که در قرآن و کتاب خداوند پیرامون آن اصلی بیان نشده باشد:
«مَا مِنْ أَمْرٍ یَخْتَلِفُ فِیهِ اثْنَانِ إِلَّا وَ لَهُ أَصْلٌ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل ‏؛[۶] هیچ موضوع مورد اختلافی وجود ندارد مگر آنکه اساسی برای آن در کتاب خداوند بیان شده است.»

این حدیث هم نشان می‌دهد دستورات و احکام اسلامی تنها منحصر در سلوک و رفتار فردی انسان‌ها نمی‌شود بلکه بخش بزرگی از دستورات اسلام پیرامون مسائل اجتماعی و سیاسی جوامع بشری است.

پی‌نوشت:
[۱] سوره حدید، آیه ۲۵.
[۲] سوره نحل، آیه ۸۹.
[۳] تفسیر نمونه، ج ۱۱، ص ۳۶۱.
[۴] سوره یوسف، آیه ۱۱۱.
[۵] کافی (چاپ دارالحدیث)، ج ۱، ص ۱۵۰.
[۶] مرأة العقول، ج ۱، ص ۲۰۵.