چگونگی ظهور سرمایه‌داری فاجعه محور

به گزارش خبرنگار مهر، نشر اختران چهارمین چاپ خود از کتاب «دکترین شوک؛ ظهور سرمایه‌داری فاجعه محور» نوشته نائومی کلاین و ترجمه مشترک مهرداد (خلیل) شهابی و میرمحمود نبوی را با شمارگان هزار نسخه، ۷۵۲ صفحه و بهای ۹۸ هزار تومان منتشر کرد. پیشتر این کتاب پنج نوبت دیگر نیز توسط انتشارات کتاب آمه منتشر شده بود.

نخستین چاپ نشر اختران از این کتاب در سال ۱۳۹۵ و نخستین چاپ نشر آمه نیز در سال ۱۳۸۹ در دسترس مخاطبان قرار گرفته بود.

کتاب پیش رو شامل تحقیقات گسترده و نتایج بازدید مستقیم نائومی کلاین از کشورهای مختلف است که به اصطلاح در آن‌ها دکترین شوک اجرا شده است. این بررسی‌ها که حاصل سه سال سفر نائومی کلاین و دستیارش بود رویه‌ای که به ظهور سرمایه‌داری فاجعه‌محور ختم می‌شود، نشان می‌دهد. کتابی که به گفته جوزف استیگلیتز (برنده جایزه نوبل اقتصاد) «از دسیسه‌های سیاسی برای تحمیل سیاست‌های اقتصادی نامطلوب بر کشورهای مقاوم و تلفات انسانی ناشی از اجرای این‌گونه سیاست‌ها توصیفی غنی به دست می‌دهد و از غرور بیجای فریدمن و پیروان دکترینش تصویری نگران کننده به نمایش می‌گذارد.»

«دکترین شوک» کتابی چالش‌برانگیز در مقابل «این ادعای نولیبرالی است که گویا دموکراسی و بازارهای آزادِ رها از قید و شرط دوقلوهایی جدانشدنی‌اند.» خانم نائومی کلاین نشان می‌دهد که آموزه‌های مکتب اقتصادی شیکاگو و سیاست‌های میلتون فریدمن در کشورهای مختلف به شکست و فاجعه ختم شده‌اند. کتاب هفت بخش کلی و ۲۱ فصل دارد. عناوین بخش‌های هفتگانه کتاب به ترتیب به این شرح است: «دو استاد شوک‌درمانی»، «نخستین آزمایش»، «ماندگاری قوانینی مخرب چون بمب در حاکمیت دموکراسی»، «بیراهه رفتن در مسیر گذار»، «زمانه هولناک»، «عراق، تکرار داستانی قدیمی» و «منطقه سبز منقول».

نویسنده بحث خود را با یک بررسی تاریخی و از نخستین روزهایی که ایده دکترین شوک پدید آمد، آغاز کرده و بحث را تا سال ۲۰۰۷ پی می‌گیرد. فصل اول این کتاب، که موضوع آن اقتصاد آزاد و سرمایه‌داری است، به طور کلی متفاوت است و به کارهای دکتر ایوون کامرون (نخستین استاد شوک‌درمانی) می‌پردازد.

دکتر کامرون در تلاش بود با استفاده از شوک‌درمانی الکتریکی ذهن بیماری که دچار مشکل بود را تخلیه و به اصطلاح به لوح نانوشته‌ای برسد که بعد آن را بازسازی کند. در ادامه آزمایش‌ها علاوه بر شوک‌درمانی، محرومیت حسی و خواب‌های طولانی نیز بر روی بیمار آزمایش شد اما هرچه تلاش برای خالی کردن مغز و یا به اصطلاح شست‌وشوی مغزی بیشتر می‌شد، نتایج ناامیدکننده‌تر از آب در می‌آمد و بیمار اغلب دچار فروپاشی روانی می‌شد و هیچ‌گونه بازسازی صورت نمی‌گرفت. در واقع دیگر لوح پاکی وجود نداشت که بخواهند آن را با چیزی پر کنند. در این میان حمایت سازمان سیا از آزمایش‌ها ثابت شد و همگان دیدند که این پروژه ابعاد بسیار گسترده‌تری را شامل می‌شود.

در فصل بعدی کتاب دکترین شوک ما با میلتون فریدمن روبه‌رو می‌شویم. کسی که در جستجوی آزمایشگاهی برای آزمایش ایده‌های اقتصاد بازار آزاد بود. دانشکده اقتصاد دانشگاه شیکاگو در دهه ۱۹۵۰ یک مکتب فکری را بنا نهاد که «مولود ذهنی حلقه‌ای از دانشگاهیان محافظه‌کار بود که ایده‌هایشان را مانند سدی انقلابی در برابر تفکر غالب «دولت‌گرا» ی روز به کار می‌گرفتند.» این مکتب که دخالت دولت در اقتصاد را منشأ اصلی مشکلات می‌دانست با وارد شدن میلتون فریدمن جانی دوباره گرفت. سرانجام میلتون فریدمن و مکتب اقتصادی شیکاگو اولین آزمایشگاه خود را پیدا کرد: شیلی. در فصول بعدی شوک درمانی در آمریکا، کشورهای آفریقایی، عراق و حتی دیگر کشورها نیز بررسی می‌شود.