محمد مرسی از آغاز تا پایان؛ پرونده سیاستمداری که با مرگ مختومه شد

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل رامین حسین آبادیان: «محمد مرسی» رئیس جمهوری سابق مصر روز گذشته هنگام جلسه محاکمه‌اش فوت کرد. تلویزیون دولتی مصر ضمن اعلام خبر فوت مرسی ۶۸ ساله گفت که رئیس‌جمهور سابق هنگام جلسه محاکمه‌اش در خصوص پرونده جاسوسی، بیهوش شد و پس از آن فوت کرد.

جنبش حماس با صدور بیانیه ای درگذشت «محمد مرسی» رئیس جمهور سابق مصر را تسلیت گفت. این جنبش در بیانیه‌ای تاکید کرد که مرسی پس از عمری مبارزه در مسیر خدمت به مصر و مسائل امت اسلام و فلسطین و مقابله با دشمن صهیونیستی و دفاع از قدس و مسجد الاقصی، دیده از جهان فروبست. جنبش جهاد اسلامی فلسطین هم با صدور بیانیه ای درگذشت «محمد مرسی» رئیس جمهوری سابق مصر را تسلیت گفت.

اما درگذشت محمد مرسی واکنش های دیگری را نیز به دنبال داشت. درهمین ارتباط، «تمیم بن حمد آل ثانی» امیر قطر درگذشت محمد مرسی، رئیس جمهوری سابق مصر را تسلیت گفت. وی در این خصوص گفت: به شدت از شنیدن خبر ناگهانی درگذشت محمد مرسی متأثر شدیم. مولود چاوش‌اوغلو، وزیر خارجه ترکیه هم در واکنش به درگذشت محمد مرسی رئیس جمهوری مخلوع مصر گفت: «مرسی را با کودتا برکنار کردند؛ اما یاد و خاطره اش از بین نخواهد رفت». اردوغان نیز ضمن دفاع تمام قد از اقدامات مرسی در طول زمان ریاست جمهوری، برای وی درخواست مغفرت کرد.

پس از خلع «حسنی مبارک» دیکاتور سابق مصر از قدرت در جریان انقلاب مردم مصر، انتخابات ریاست جمهوری پس از حسنی مبارک، برای اولین بار در این کشور برگزار شد. مردم مصر که به تازگی از بند دیکتاتوری مبارک و حامیان منطقه ای و بین المللی آن رها شده بودند، با انتخاب «محمد مرسی» از اعضا و فعالین «اخون المسلمین» به عنوان رئیس جمهور خود در تاریخ ۲۵ ژانویه سال ۲۰۱۱ انقلابشان را تکمیل کردند.

بدین ترتیب، محمد مرسی از ۴ تیرماه ۱۳۹۰ ریاست جمهوری در مصر را برعهده گرفت. وی در طول قریب به ۲ سال ریاست جمهوری در مصر، اقداماتی را در راستای بهبود وضعیت مردمِ آسیب دیده در زمان مبارک، صورت داد. با این حال، برخی اقداماتِ اشتباهی هم از سوی رئیس جمهوری منتخب مصر در آن زمان سَر زد که موجب سست شدن ارکان قدرت وی و اخوان المسلمین در مصر شد.

ازجمله اشتباهات بزرگ محمد مرسی در طول ۲ سال ریاست جمهوری در مصر، به حاشیه راندن احزاب، جریان ها و گروه های سیاسی مختلف بود. وی در طول این مدت، تنها اعضاء و فعالین اخوان المسلمین را در مناصب و پست های مهم حکومتی گمارد و بدین ترتیب، زمینه های آغاز اعتراضات علیه دولت متبوعش توسط احزاب و به تبع آن کشیده شدن این اعتراضات به صفوف مردم را فراهم کرد. به حاشیه راندن نمایندگان و احزاب و مختلف و عدم بکارگیری آنها در پست های دولتی موجب شد تا مخالفان دولت در آن زمان بهانه کافی برای اقدامات خود جهت به زیر کشدن دولت مرسی داشته باشند.

اما در هر صورت، با گذشت حدود یک سال از ریاست جمهوری مرسی در مصر، رفته رفته جریان های داخلی و همچنین حامیان خارجی آنها، منافع خود را در خطر دیدند. سیاست های مرسی در رابطه با غرب و تحت تأثیر قرار گرفتن منافع بخش نظامی مصر یکی از مواردی بود که فرماندهان ارشد نیروهای مسلح مصر را بسیار نگران ساخته بود. این درحالی است که طرف های خارجی همچون رژیم صهیونیستی نوعی اختلاف در تداوم معاهداتی همچون «کمپ دیوید» را مشاهده می کردند و از این حیث بسیار نگران بودند.

مجموع این نگرانی ها موجب شد تا در سوم ژوئیه ۲۰۱۳ کودتایی به رهبری «عبدالفتاح السیسی» وزیر دفاعِ دولت منتخبِ محمد مرسی، علیه وی صورت گیرد. دولت السیسی پس از این کودتا و عهده داری ریاست جمهوری مصر، اکثریت قریب به اتفاق اعضاء و فعالان اخوان المسلمین را یا بازداشت و یا اعدام کرد. اوایل سپتامبر ۲۰۱۳ میلادی بود که دادستانی کل، پرونده مرسی را به دادگاه جنایی ارجاع داد و اتهاماتی همچون تحریک به قتل و اقدامات خشونت آمیز در جریان تظاهراتی که اواخر سال ۲۰۱۲ میلادی در مقابل کاخ ریاست جمهوری برگزار شده بود، به وی نسبت داده شد.

سپس، محمد مرسی و متهمان دیگر به همکاری با سازمان‌های خارجی و افشای اطلاعات مربوط به امنیت ملی مصر و هماهنگی با سازمان‌های جهادی در مصر و خارج از آن با هدف اجرای آنچه عملیات تروریستی ادعا شده، متهم شدند. وی همچنین در جلسات دادگاه محاکمه خود به ارائه اسناد فوق محرمانه به قطر هم متهم شده بود.

در هر صورت، مرسی از زمان کودتا علیه دولت قانونی اش تا لحظه مرگ در زندان به سر برد. اگر چه دادگاه مربوط به پرونده «یورش به زندان‌ها» مرسی را به اعدام محکوم کرد، اما دادگاه عالی یک سال و نیم پس از صدور رأی، حکم اعدام را لغو و خواستار محاکمه دوباره وی شد. این اتفاق درحالی رخ داد که دادگاه عالی مصر همزمان با رسیدگی به پرونده های محمد مرسی، رأی خود در خصوص حسنی مبارک را صادر و وی را از تمامی اتهامات تبرئه کرد! این اقدام دادگاه عالی مصر، تکیه آن بر رویکرد سیاسی در تعامل با پرونده های مرسی و مبارک را به خوبی برای افکار عمومی آشکار ساخت.

در هر صورت، محمد مرسی در آخرین جلسه دادگاه خود که روز گذشته برگزار شد، در شرایطی که مشغول حرف زدن برای دفاع از خود بود به یک باره و به صورت ناگهانی بیهوش شد و سپس فوت کرد؛ اتفاقی که البته برخی آن را مشکوک توصیف می کنند. در طول حدود سالی که مرسی در زندان بود، شرایط سختی را سپری می کرد و در جلسات دادگاه نیز در قفس، زندانی می شد.

بنا بر اعلام برخی رسانه ها، محمد مرسی حتی طی یک و دو سال اخیر از لحاظ جسمانی نیز با بیماری مواجه شده بود که دولت السیسی و به تبع آن دستگاه قضایی مصر، از مداوای وی امتناع می کردند. بنابراین، نمی تواند مرگ ناگهانی و یکباره محمد مرسی را طبیعی جلوه داد و نقش السیسی و دولت متبوعش در این اتفاق را نادیده انگاشت.