موفقیت تحصیلی بالاتر در انتظار کدام دانشجویان است؟

یادگیری یکی از موضوعات مهم و مورد علاقه روان‌شناسان و علمای تعلیم‌وتربیت بوده و آن‌ها تلاش می‌کنند تا ابعاد پیچیدگی‌های یادگیری را بشناسند و یادگیری انسان را تسهیل کنند. نظریه‌ها و تحقیقات شناختی، در تبیین یادگیری و عملکرد تحصیلی بر این موضوع تأکید دارند که فراگیران، هنگام اکتساب، ذخیره و یادآوری اطلاعات، از راهبردهای شناختی استفاده کرده و نقش متغیرهای انگیزشی را نادیده می‌گیرند. در مقابل، نظریه‌ها و تحقیقات انگیزشی، بر نقش متغیرهای انگیزشی تأکید کرده و فراگیران را افرادی می‌دانند که ازنظر شناختی زیاد فعال نیستند.

بنا بر تعریف متخصصان علوم آموزشی، راهبردهای شناختی همان راهبردها و استراتژی‌های یادگیری هستند که با تسهیل فرآیند یادگیری، عملکرد تحصیلی فراگیران را بهبود می‌بخشند و راهبردهای فراشناختی، به مجموعه فرآیندهای برنامه‌ریزی، کنترل و اصلاح فعالیت‌های شناختی اشاره دارند، یعنی تکنیک‌هایی هستند که به فراگیران کمک می‌کنند تا ضمن نظارت بر جریان یادگیری، فرآیندهای ذهنی خود را در تفکر، یادگیری و یادآوری هدایت کنند. بر این اساس، «راهبردهای یادگیری خودتنظیمی» یک امر مهم برای یادگیری انسان می‌باشند که بر شرکت فعالانه یادگیرنده به‌جای تجربه یادگیری انفعالی تأکید می‌کنند.

در این خصوص، گروهی از پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی شیراز و دانشگاه هرمزگان، اقدام به انجام مطالعه‌ای کرده‌اند که هدف از آن، بررسی رابطه بین راهبردهای یادگیری خودتنظیمی با دستاوردهای تحصیلی دانشجویان بوده است.

در این مطالعه، ۳۱۰ نفر از دانشجویان پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی شیراز مشارکت داشته‌اند که با استفاده از دو پرسشنامه استاندارد موسوم به «راهبردهای انگیزشی برای یادگیری» یا MSLQ و «دستاوردهای تحصیلی دانشجویان» به سؤالات محققین پاسخ داده‌اند. این پاسخ‌ها، درنهایت با استفاده از روش‌های آماری و به کمک کامپیوتر، تجزیه‌وتحلیل شده‌اند.

نتایج مطالعه فوق، حاکی از آن است که راهبردهای یادگیری خودتنظیمی، یعنی راهبردهای یادگیری شناختی و فراشناختی، می‌توانند به‌صورت مثبت و قابل‌توجهی بر دستاوردهای تحصیلی دانشجویان شامل دانش، مهارت و نگرش تأثیر بگذارند.

درواقع، راهبردهای یادگیری خودتنظیمی به‌خصوص، راهبردهای یادگیری فراشناختی، پیوند معنی‌داری بین دستاوردهای تحصیلی ایجاد می‌کنند و دانش، مهارت و نگرش دانشجویان را بهبود می‌بخشند. از طرف دیگر، دستاوردهای تحصیلی نیز خود به استفاده مؤثرتر از راهبردهای یادگیری خودتنظیمی منجر می‌شوند.

سمیه زارع، محقق مطالعات برنامه درسی دانشگاه هرمزگان و دو همکار دیگرش در این تحقیق، می‌گویند: «نتایج مطالعه ما، همچنین نشان می‌دهد که میانگین راهبردهای یادگیری خودتنظیمی و دستاوردهای تحصیلی دانشجویان دختر، هرچند نه به‌صورت قابل‌توجه ولی درکل، بالاتر از دانشجویان پسر بوده است. در تبیین این یافته می‌توان گفت دختران با داشتن فرصت آزاد بیشتری نسبت به پسران، همچنین با دغدغه کمتر و زمان بیشتر در زمینه‌های موردعلاقه‌شان به مطالعه می‌پردازند و از راهبردهای یادگیری خودتنظیمی بیشتری استفاده کرده و درنهایت، دستاوردهای تحصیلی بیشتری نسبت به پسران دارند».

این محققان می‌افزایند: «دیگر نتایج مطالعه حاضر نشان داد که میانگین راهبردهای یادگیری خودتنظیمی و دستاوردهای تحصیلی دانشجویان غیربومی، بالاتر از دانشجویان بومی بوده است. اما در راهبردهای یادگیری خودتنظیمی (راهبردهای یادگیری شناختی و راهبردهای یادگیری فراشناختی) تفاوت قابل‌توجهی بین دو گروه بومی و غیربومی وجود نداشته است. در تبیین این یافته می‌توان گفت هر دو گروه بومی و غیربومی به‌طور مؤثر و مفید و کارآمد از راهبردهای یادگیری خودتنظیمی استفاده کرده‌اند، اما این‌که دستاوردهای تحصیلی دانشجویان غیربومی بالاتر بوده، شاید متغیرهای دیگری مثل جوّ خوابگاه، تعاملات بیشتر دانشجویان با یکدیگر، اوقات فراغت بیشتر برای مطالعه و غیره دخیل بوده است».

بر اساس نتایج این تحقیق، به نظر می‌رسد اگر محیط دانشگاه و شـرایط موجـود در کـلاس درس بتوانــد دانشــجویان خودکارآمــدی ازنظر تحصــیلی تربیت کند، ایـن دانشـجویان بـا توانـایی خـودتنظیمی در یادگیری، می‌تواننـد از تحصـیل در دانشـگاه، بهـره‌بـرداری مطلوبی داشته و دسـتاوردهای مختلـف دانشـی، مهـارتی و نگرشی را کسب کنند.

آن‌گونه که زارع و همکارانش اظهار کردند: «چنین دانشـجویانی، مجهـز بـه مهارت‌های چندگانه‌اند و قـادر خواهنـد بـود، در مقابلـه بـا جهان متغیر امروزی به بهترین شیوه ممکن عمل کنند. بر این اساس برگزاری دوره‌های آموزش خودتنظیمی یادگیری برای دانشـجویان، آنـان را در رسـیدن بـه اهـداف فـردی و تحصیلی‌شان آمـاده کرده و احتمـال موفقیتشان را درکسـب دسـتاوردهای تحصـیلی بـه طـرز قابل‌ملاحظه‌ای افزایش خواهد داد».

محققین فوق، براساس یافته‌های پژوهش، پیشنهاد می‌دهند که با ایجاد شرایطی در دانشگاه‌ها مانند فضای خلاق، دادن وقت برای خلاقیت، انعطاف‌پذیری، حاکم بودن جو آزاد بر فضای سازمان در ابراز نظرات، به‌کارگیری مشوق‌های مادی و معنوی، اتخاذ راهبرد مناسب و همچنین افزایش روحیه خطرپذیری و اتخاذ برنامه‌های متنوع، راه استفاده از راهبردهای شناختی (مرور ذهنی، بسط‌دهی و سازماندهی) و راهبردهای فراشناختی (طرح‌ریزی، نظارت بر درک مطلب و خودنظم‌دهی) فراهم شود و از این طریق، زمینه یادگیری بیشتر، عشق ورزیدن به موارد آموخته‌شده و تلاش جهت افزایش دامنه یادگیری در دانشجویان فراهم شود.

به گزارش ایسنا، این یافته‌ها در فصل‌نامه «پژوهش در آموزش علوم پزشکی» متعلق به مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی گیلان منتشر شده‌اند.