خانم رییس، سخنگوی آقای معاون می‌شود/اساسنامه میراث‌فرهنگی در برنامه ششم رونویسی شد/دادِ حوزه علمیه هم درآمد

آیت‌الله هاشمی گفت؛ که اگر فردا این مطلب را در نامه‌ای به من منعکس کنید، قول می‌دهم که بلافاصله این را تصویب کنم و بتوانیم این سازمان را در هیات دولت به عنوان معاون رئیس جمهور داشته باشیم."

به گزارش خبرنگار ایلنا؛ دهه دوم دیماه 95 دهه پرخبری در حوزه میراث فرهنگی بود. ثبت ملی سند تقسیم آب رودخانه کرج مهمور به امضاء امیرکبیر در 12 دیماه؛ برگزاری نخستین همایش تخصصی توانمندسازی بناهای تاریخی در برابر زلزله در روزهای 13 و 14 دیماه؛ افتتاح نمایشگاه آثار استردادی ایران از ایتالیا در موزه ملی ایران در 14 دیماه؛ اعلام آغاز کاوش تپه‌های اقماری شهر سوخته با همکاری باستان‌شناسان چینی در15 دیماه؛ برگزاری نشست تخصصی تدوین راهبردهای ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی در 18 دیماه؛ و برگزاری کارگاه بین‌المللی حفاظت پیشگیرانه در 19 دیماه ازجمله خبرهای این 10 روز بود. و خبرهای دیگر این‌که:

خانم رییس، سخنگوی آقای معاون می‌شود؟

در 12 دی‌ماه سایت خبری سازمان میراث فرهنگی، خبری را از تشکیل جلسه شورای سیاستگذاری ثبت و حریم با حضور رییس سازمان منتشر کرد که خانم احمدی پور در خلال آن گفته بود: "آثار تاریخی به یک اندازه برای ما مهم هستند و استان‌هایی که تاکنون اثر ثبت جهانی نداشته‌اند باید بررسی شوند و آثاری که در استان‌‌های مختلف قابلیت ثبت در فهرست جهانی یونسکو را دارند، مشخص شوند. ثبت جهانی آثار در مناطق مختلف کشور نشاط و رضایت عمومی مردم را به دنبال دارد."

همین اظهارنظر ظاهرا ساده کافی بود تا شبکه دیده‌بان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در روز 13 دیماه با انتشار یادداشتی انتقادی، به رییس سازمان میراث فرهنگی درخصوص کانالیزه شدن از سوی معاون میراث فرهنگی خود هشدار دهد. در بخشی از این یادداشت آمده بود: "موضوع ثبت آثار جهانی نمونه‌ موضوعاتی است که به جای ارایه گزارش عملکرد، از طریق خبرسازی، دست‌کاری آمار و اطلاعات، ارایه گزارش‌های جهت‌دار و توفانی از سخنرانی‌ها و مصاحبه‌ها به عنوان راهبرد سازمان در حوزه میراث فرهنگی به رؤسای سازمان تحمیل شده است .... و این نگرانی وجود دارد که تفکرات رییس سازمان با ارایه اطلاعات ناقص و جهت‌دار در مسیر خاصی کانالیزه شود. به نظر می‌رسد که این اتفاق درباره خانم احمدی‌پور خیلی زودتر از آن‌چه گمان می‌رفت، در حال رخ دادن است."  

در ادامه، نویسنده یا نویسندگان یادداشت مدعی شده بودند که برنامه‌های معاونت میراث فرهنگی حداکثر از پشتیبانی 20 درصد از کارشناسان برخوردار است و درون معاونت نیز اختلافات متقاطعی بین مدیران‌کل و معاون میراث فرهنگی وجود دارد." سپس با برشمردن شواهدی از عدم تفاهم معاونت میراث فرهنگی با جامعه متخصص، این پرسش مطرح شده بود که "آیا رییس سازمان می‌تواند نظر اکثریت را (حتی اگر درست نباشد) ناشنیده بگذارد و از روزنه‌ای محدود به حوزه تحت مدیریت خود بنگرد؟"

این یادداشت از یک "آسیب بزرگ‌تر از فرایند معیوب ثبت آثار جهانی و اوضاع فاجعه‌بار آثار ثبت‌شده" یاد می‌کرد که عبارت است از "تبدیل رییس سازمان به سخنگوی کسانی که اگرچه از قرار گرفتن یک مدیر «سیاسی و غیرمتخصص» بر مسند ریاست سازمان گله دارند اما در عمل، بیشترین منفعت را از آن حاصل می‌کنند."

اتهام‌زنی متقابل میراث فرهنگی و شهرداری

روز 12 دی‌ماه، رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در دیدار با اعضای فراکسیون گردشگری مجلس به انتقاد از شهرداری‌ها پرداخت و گفت: "شهرداری‌ها با لودرها حرکت می‌کنند و آثار را از بین می‌برند، زیرا معتقدند این بناها فرصت‌های توسعه را از شهر گرفته‌اند. خیلی از مدیران ارشد در استان‌ها به دنبال تخریب بناها هستند تا به جای آن برج، پارکینگ و مجموعه جدید بسازند، اما توجهی به  تزلزل هویت شهرها نمی‌شود."

همان روز، محمدباقر خسروی، مدیر بافت بناهای تاریخی معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران در واکنش به پیشنهاد سازمان میراث فرهنگی مبنی بر خرید ویلای نمازی که در معرض تخریب قرار دارد، گفت: "در هیچ کجای قانون و در هیچ یک از دستورالعمل‌ها و روندها و اسناد بالادستی برای شهرداری تهران وظیفه‌ای برای شناسایی و خریداری املاک مقرر نشده است و شهرداری موظف نیست تا همه شهر را به دلیل اشتباهات سایر نهادها و سازمانها خریداری کند." او سازمان میراث را متهم کرد که برخلاف ضوابط طرح تفصیلی شهر تهران، علاوه بر ویلای نمازی، بناهای معاصر دیگر واجد ارزش را به صورت دقیق به شهرداری اعلام نکرده است.

خرج که از کیسه دولت بود...

این روزها مزایده آثار تاریخی توسط صندوق احیاء و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی با چنان گستره و شتابی در جریان است که مجال تأمل درباره کم و کیف واگذاری‌ها را از کارشناسان و رسانه‌ها یا شاید نهادهای نظارتی و فرادستی گرفته است. روز 13 دیماه، این نهاد در سایت خود از بازگشایی پاکت‌های «الف و ب» متقاضیان11 بنای تاریخی در 8 استان خبر داد که نام خانه امام جمعه تهران نیز در میان آنها دیده می‌شد. اگر از نفاست این خانه قاجاری و منع قانونی واگذاری نفایس ملی بگذریم، آن گاه به سوالی می‌رسیم که توسط یکی از خبرنگاران میراث فرهنگی مطرح شد: "مرمت خانه امام جمعه به تازگی با هزینه دولت تمام شده است. چرا و با چه انگیزه‌ای عمارتی که دولت هزینه مرمتش را داده، به بخش خصوصی واگذار می‌شود؟ مگر قرار نیست که بهره برداران بنا، مرمت آن را انجام دهند؟" در پاسخ به این پرسش، محمدرضا پوینده، مدیرعامل صندوق احیاء اعلام کرد که خانه امام جمعه به رغم چند سال مرمت و هزینه‌کرد دولت، هنوز به 3 میلیارد تومان بودجه برای بهره‌برداری نیازمند است که از سوی برنده مزایده تأمین خواهد شد.

نکته جالب‌تر این‌که در لیست واگذاری‌ها، خانه نظامیه تهران نیز دیده می‌شود که محل استقرار صندوق احیاء و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی است. ظاهرا پس از آن که این صندوق عمارت مسعودیه را با حواشی بسیار از شرکت عظام پس گرفت، دیگر نیازی به عمارت نظامیه ندارد؛ زیرا مدتهاست که بنای بزرگ و نفیس مسعودیه به دفتر کار رییس این صندوق تبدیل شده است.

کشتار میراث‌بانان و سکوت مدیران

 روز 15 دی‌ماه در یک رویداد بی‌سابقه، حفاران و قاچاقچیان مواریث فرهنگی در شهرستان بانه، دو کارشناس اداره میراث فرهنگی و یک نفر از اعضای انجمن میراث فرهنگی این شهرستان را به شدت زخمی کردند. این افراد که برای ضبط ابزار غارتگران آثار فرهنگی به روستای " شرگه" رفته بودند، در مسیر بازگشت مورد حمله مسلحانه آنان قرار گرفتند. حال دو نفر از مجروحان وخیم گزارش شد. اگرچه در 19 دیماه، مدیرکل میراث فرهنگی استان کردستان از دستگیری یکی از ضاربان و تسلیم شدن 3 نفر دیگر از آنها خبر داد اما در تمام این مدت، هیچ کدام از مدیران ارشد سازمان نسبت به این رویداد واکنش ندادند. به ویژه رییس سازمان از هرگونه اظهار نگرانی یا تأسف نسبت به این حادثه تلخ خودداری کرد.

اساسنامه میراث فرهنگی در برنامه ششم رونویسی شد

روز 19 دیماه، نمایندگان مجلس شورای اسلامی ماده 113 قانون برنامه ششم توسعه را تصویب کردند. در بند 2 این ماده، سازمان میراث‌فرهنگی موظف شد "برای حفظ و صیانت از میراث فرهنگی اقدام لازم را با همکاری و هماهنگی سایر دستگاه‌های اجرایی ذی ‌ربط به‌ منظور شناسایی، مستندسازی، حفاظت و مرمت و معرفی میراث فرهنگی (اعم از ملموس و ناملموس) میراث طبیعی، ایجاد شهرهای جهانی صنایع‌دستی و احیای هنرهای سنتی در حال زوال در حوزه فرهنگ و تمدن ایرانی و ثبت در فهرست میراث جهانی را طبق بودجه سنواتی به عمل آورد."

با توجه به اینکه کلیه این موارد جزء وظایف اصلی سازمان میراث فرهنگی است و بخش عمده آنها در قانون اساسنامه سازمان مورد اشاره قرار گرفته، گنجاندن آنها در قالب برنامه ششم مانند این است که مجلس در برنامه ششم، وزارت نفت را به اکتشاف و فروش نفت یا وزارت نیرو را به اداره دانشگاههای دولتی موظف کند!

تعلق خاطر "مرد تاریخی" به میراث ایران

در پی درگذشت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در پسین‌گاه 19 دیماه، عملکرد دولت او در حوزه میراث فرهنگی ازجمله نقش آن مرحوم در برپایی موزه ریاست جمهوری مورد توجه محافل میراث فرهنگی گرفت. در این میان، مهدی حجت، نخستین رییس سازمان میراث فرهنگی خاطره ناگفته و جالب توجهی را در این باره نقل کرد. او گفت: در سال 1369 هنگام بازدید آقای هاشمی از موزه ملی به ایشان گفتم: "سازمان میراث فرهنگی با حدود چند هزار عضو و مسئولیت سنگینش در قبال تمام مواریث فرهنگی، در حد معاون وزیر است و در کابینه‌ دولت حضور ندارد تا بتواند مشکلات را مطرح کند، در حالی که کارش به همه‌ اعضای کابینه مانند وزارت امورخارجه، دادگستری، دارائی و حتی آموزش و پرورش مربوط است. این یک مشکل برای میراث فرهنگی است. آیت‌الله هاشمی این‌طور پاسخ داد که اگر فردا این مطلب را در نامه‌ای به من منعکس کنید، قول می‌دهم که بلافاصله این را تصویب کنم و بتوانیم این سازمان را در هیات دولت به عنوان معاون رئیس جمهور داشته باشیم."

به گفته حجت، او پیشنهاد خود و نظر مرحوم هاشمی را با مقامات وزارت آموزش عالی که سازمان میراث در آن زمان معاونت آن بود، در میان می‌گذارد اما با مخالفت  تلویحی آنها مواجه می‌شود.  

داد حوزه علمیه هم درآمد!

در 20 دیماه، آیت‌الله اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه کشور در در دیدار اعضای کنگره تاریخ معماری و شهرسازی استان قم گفت: "امروز از منظر معماری حوزوی با خطر جدی مواجه هستیم و دیگر مدارسی شبیه به فیضیه، دارالشفا و ... کم داریم. از غصه‌های ما این است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی دانشگاه‌ها، حوزه‌ها و... به الگوهای مناسبی از میراث فرهنگی نرسیده‌اند."

او افزود: "ارزیابی ما از ساختمان‌های مدارس عملیه قم مثبت نیست و متأسفانه با میراث‌های فرهنگی، تاریخی و دینی ما سازگار نبوده و معیارها در آن رعایت نشده است."